Jak opracować dokumentację oceny ryzyka zawodowego?
Ocena ryzyka zawodowego i jej sporządzenie nie należy do zadań trudnych, ale na pewno jest to czasochłonne zajęcie jeśli chce się to wykonać rzetelnie.
Aby profesjonalnie opracować dokumentację oceny ryzyka zawodowego potrzebujesz podjąć 5 podstawowych kroków. Właściwie to tych kroków jest sześć, a większość poradników jeden z nich pomija całkowicie. Z tego pododu ten krok tutaj będzie miał numer #0 (ZERO). Po zapoznaniu się z poniższym materiałem będziesz posiadać podstawową wiedzę, jaka jest wymagana do oszacowania ryzyka zawodowego oraz właściwego rozumienia sporządzonej już dokumentacji przez zewnętrznego specjalistę ds. BHP.
Dla ułatwienia i uproszczenia całej zasady załóżmy, że potrzebujemy oszacować ryzyko zawodowe dla pracownika ogólnonudowlanego w niewielkiej firmie. Nasz pracownik zajmuje się podstawowymi zadaniami związanymi z remontami i wykońceniem wnętrz (tynkowanie, tapetowanie, malowanie itp.). Oczywiście wraz z rozrostem ilości pracowników i zróżnicowaniem ich zadań/stanowisko nasze zadanie się robi bardziej skomplikowane.
Krok #0 - wybór metody
Nie bez powodu ten krok ma numer zero i poprzedza wszystkie kolejne kroki. Uważam, że na etapie planowania dokoania oceny ryzyka zawodowego warto już się ukierunkować na konkretną metodę i zacząć myśleć szablonem i matrycą, którą wybraliśmy. Dodatkowo kolejne kroki będą miały zachowany schemat zgodnie z etapami jakie przewiduje Państwowa Inspekcj Pracy w swoich poradnikach. Niestety wspomniana wcześniej instetucja na piedestale stawia polską normowaną metodę z góry "odcinając" czytelnika od poszerzania wiedzy na temat innych metod.
Do wyboru z najpopularniejszych metod mamy:
- metoda PN-N-18002 (opis metody PN-N-18002)
- metoda RISK SCORE (opis metody RISK SCORE)
- metoda PHA (opis metody PHA)
- metoda JSA (opis metody JSA)
- metoda FIVE STEPS - pięciu kroków (opis metody pięciu kroków)
Warto nadmienić, że polskie prawo w żadnym rozporządzeniu nie narzuca nam z jakiej metody powinniśmy skorzystać. Oznacza to tyle, że do wyboru mamy każdą z możliwych metod szacowania ryzyka, a także możemy opracować własną metodę. W praktyce niestety dochodzi do sytuacji, kiedy to organy nadzorujące (Inspekcja Pracy, Sanepid) podważają zastosowanie pewnych metod podsuwając użycie np. PN-N-18002 albo RISK SCORE. Dla nich te metody będą bardziej wartościowe i rzetelne, tym samym sugerują pracodawcy, że przedstawione im dokumenty sa dla nich niezrozumiałym bełkotem. W czym tkwi problem? Często wynika to z faktu, że przedstawiona ocena ryzyka zawodowego nie posiada opisu metody oraz matrycy mierzenia ryzyka zawodowego. O tym co powinna zawierać dobrze opracowana ocena ryzyka zawodowego można przeczytać tutaj.
Jeżeli chodzi o opracowanie własnej metody to uważam, że to jedynie strata czasu i energii ponieważ dostępne i znane już metody takie jak wymieniłem powyżej, w zupełności wystarczą aby rzetelnie przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego. Decyzję pozostawiam dla Ciebie.
Na potrzeby naszego przykładu wibierzemy sobie metodę RISK SCORE.
Krok #1 - zbieranie informacji
Fundamentem działań do opracowania oceny ryzyka zawodowego jest zebranie jak największej ilości informacji na temat stanowiska pracy, które nas interesuje. W tym celu warto spędzić z nim podczas jego pracy trochę czasu i obserować z czym ma styczność, z jakimi narzędziami, sprzętem, chemikaliami itp. Warto na tym etapie przeprowadzić również wywiad, ponieważ mogą występować zagrożenia i zadania zawodowe, których albo jako osoby "z poza branży" nie zauważymy, albo zwyczajnie dziś nie było pewnych zadań w planach. Np. nasz pracownik tego dnia kładł tynki na ścianach, więc nie było zagrożenia związanego z tapetowaniem (kontakrt z klejem, przecięcie nożem) czy malowaniem (farby) co nie znaczy, że na przestrzeni jego pracy ono nie istnieje.
W naszym przykładzie część z poniższych pytań będzie niewskazana, ale być może pomogą Tobie właściwie zebrać informacje o pracowniku i jego zagrożeniach:
- Jakie są w firmie stanowiska pracy?
- Jakie osoby pracują na tych stanowiskach? (ze szczególnym uwzględnieniem takich pracowników jak młodociani, osoby niepełnosprawne, kobiety w ciąży, pracownicy niepełnoetatowi, podwykonawcy, pracownicy zatrudnieni poza siedzibą przedsiębiorstwa)
- Jakie wykorzystuje się na stanowiskach pracy maszyny, narzędzia i materiały?
- Na jakie zagrożenia wskazują instrukcje obsługi użytkowanych maszyn i urządzeń?
- Jakie zadania (operacje technologiczne) wykonują pracownicy?
- Jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe występują na stanowiskach pracy?
- Jakie stosowane są na stanowiskach pracy środki ochrony zbiorowej i indywidualnej?
- Jakie są wyniki pomiarów czynników szkodliwych (o ile były przeprowadzane) i co wynika z dotychczasowej dokumentacji dot. wypadków przy pracy (jeśli do takich doszło) i chorób zawodowych?
- Jakie są już zidentyfikowane zagrożenia i możliwe skutki ich wystąpienia?
- Jakie są przepisy prawne i normy dotyczące występujących w przedsiębiorstwie stanowisk pracy?
Krok #2 - identyfikacja zagrożeń
Po zebraniu wyczerpującej ilości informacji najwyższa pora przejść do identyfikacji zagrożeń. Posiadając wiedzę o tym: co robi nasz pracownik? z czym ma do czynienia? i jakie zagrożenia moga czychać na niego podczas pracy? możemy śmiało zacząć wypisywać zagrożenia występujące na stanowisku pracy.
Aby ułatwić poruszanie się między zagrożeniami warto wziąć pod uwage ich właściwy podział i zastosować następujące kategorie:
1. Zagrożenia fizyczne (np. hałas, oświetlenie)
2. Zagożenia związane z zapyleniem (pyły, mgiełki, pary itp.)
3. Zagrożenia mikrobiologiczne (zagrożenia chorobowe)
4. Zagrożenia chemiczne (przy kontakcie z substancjami chemicznymi)
5. Zagrożenia psychofizyczne (uciążliwe)
6. Zagrożenia niebezpieczne (powodujące urazy, wypadki, uszkodzenia ciała)
Stosując taki podział zagrożeń z łatwością określimy i wymienimy wszystkie niezbędne zagrożenia występujące na stanowisku naszego pracownika. Do fizycznych zagrożeń możemy zaliczyć: porażenie prądem elektrycznym, oświetlenie, hałas, praca w mikroklimacie zmiennym (w tym przeciągi). Nie widzę potrzeby wymieniania wszystkich zagrożeni dla tego stanowiska bo nie w tym celu powstał ten artykuł, ale jeżeli chcesz poznać wszystkie zagrożenia na stanowisku pracownika ogólnobudowlanego kliknij tutaj.
Krok #3 - oszacowanie ryzyka (skalowanie)
W tym momencie rzetelne podejście do wszystkich powyższych punktów będzie owocowało właściwą oceną tych zagrożeń. Oczywiście kluczowym punktem był Krok #0 w którym mieliśmy wybrać sobie metodę. W naszej metodzie RISK SCORE oceniamy ryzyko przy zastosowaniu 3 parametrów które przez siebie mnożymy. Każda wartość (Prawdopodobieństwo, Skutki, Ekspozycja) posiada odpowiedniki punktacyjne. Nasz iloczyn jest wartością ryzyka w punktach, które to po nałożeniu na matryce daje nam informacje, czy ryzyko jest dopuszczalne czy nie. Więcej informacji na temat stosowania tej metody znajdziesz tutaj.
Przykładowym zagrożeniem, które będziemy oceniać jest: "Upadek na tym samym poziomie" sklasyfikowany w grupie zagrożeni niebezpiecznych.
E = 10 pkt - Ekspozycja duża/stała (ponieważ nasz pracownik nieustannie się porusza po placu budowy)
S = 7 pkt - Ciężkie uszkodzenia ciała (ponieważ istnieje zagrożenie powstania poważnych obrażeń np. złamań)
P = 1 pkt - Mało prawdopodobne, choć możliwe (0,1% - 1 na 1000 przypadków)
Wynikiem naszej oceny jest: 70 pkt czyli ryzyko małe - dopuszczalne - wskazana jest jedynie kontrola tego zagrożenia.
R = 10 x 7 x 1 = 70 pkt.
Osobiście uważam, że pomimo zachowania wyniku w granicach bezpiecznych zawsze warto ograniczyć ryzyko i je obniżyć do minimum.
Krok #4 - działania eliminujące i ograniczające ryzyko zawodowe
Na tym etapie posiadamy niemal wszystkie informacje, jakie musimy mieć na temat naszego stanowiska pracy, do którego przygotowujemy ocenę ryzyka zawodowego. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że dla niektórych zagrożeń wartość ryzyka będzie na poziomie NIEAKCEPTOWALNYM co oznacza, że nie wolno podejmować pracy do momentu jego zmniejszenia. Twoim zadaniem w tym momencie jest podjęcie działań zmienijszających ryzyko dla każdego z takich zagrożeń. Osobiście uważam, że warto podjąć takie działania rónież dla zagrożeń, które mieszczą się w akceptowalnym poziomie.
Eliminiując lub minimalizując ryzyko zawsze kieruj się zasadą, aby usuwać lub ograniczać zagrożenie zaczynając od źródła jego powstawania, na "banalnych" i prostych rozwiązaniach kończąc. Oznacza to tyle, że warto stosować poniższą kolejność wdrażania działań ograniczających ryzyko:
1. Rozwiązania techniczne
2. Działania organizacyjne
3. Środki ochrony zbiorowej
4. Środki ochrony indywidualnej
Podejmując takie działania możemy znacząco wpłynąć na prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku. W niektórych sytuacjach jesteśmy w stanie ograniczyć ekspozycji pracownika na dane zagrożenie, ale tak jak wspomniałem wcześniej, TYLKO W NIEKTÓRYCH PRZYPADKACH. Ściślej rzecz ujmując oczywiste jest to, że nie możemy nagle pracownikowi zabronić poruszać się po placu budowy (lub ograniczyć to w jakiś schematyczny sposób) tylko po to, aby rzdziej był narażony na potknięcie. W momencie, kiedy mamy możliwość zmniejszenia ekspozycji pracownika na dane zagrożenie niezwykle pomocna przy ocenianiu ryzyka zawodowego jest metoda RISK SCORE, która jako jeden z parametrów przyjmuje ekspozycję na zagrożenie.
Krok #5 - dokumentowanie wyników
To ostatni krok jaki musisz podjąć aby domknąć swoją ocenę ryzyka zawodowego. Nie zapomnij uwzględnić wszystkich informacji jakie musi zawierać ocena ryzyka zawodowego, ponieważ jej niewłaściwa forma, okrojona treść bądź inne braki mogą doprowadzić nie tylko do mandatu z Państwowej Inspekcji Pracy, ale także zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku. Informacje na temat jak powinna wyglądać wzorowa ocena ryzyka zawodowego znajdziesz pod tym linkiem.
Kroki dodatkowe
Jeżeli udało ci się już opracować i udokumentować ocenę ryzyka zawodowego to pamiętaj, że to nie koniec przygody z ryzykiem zawodowym. Poniżej przedstawiam kilka dodatkowych kroków, które uważam za obowiązkowe w celu zapewnienia właściwego bezpieczeństwa w Twojej firmie.
Przegląd, weryfikacja, aktualizacja
Z pewnością zdarzy się, że w sposób niezauważalny w Twojej firmie zmienią się stosowane technologie, maszyny, urządzenia itp. co może mieć wpływ na bezpieczeństwo pracowników, a tym samym na aktualność oceny ryzyka zawodowego. Kontroluj procesy technologiczne i weryfikuj ocenę ryzyka zawodowego w każdej sytuacji, kiedy zachodzi taka potrzeba.
Szkolenia BHP
Systematycznie rozmawiaj z pracownikami nie tylko na formalnych szkoleniach i poruszaj z nimi kwestie Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Zwiększysz w ten sposób świadomość pracowników na to, jak szeroka gama zagrożeń może wystąpić na ich stanowisku pracy oraz jakie niesie to ze sobą konsekwencje.
Kontrola pracowników
Pamiętaj aby kontrolować, czy pracownicy stosują się do zaleceń zawartych w ocenie ryzyka zawodowego oraz poruszanych na szkoleniu BHP. Bierz pod uwagę wszystkie wskazówki tam zawarte i skłaniaj pracowników do systematycznego korzystania ze środków ochrony indywidualnej, zbiorowej oraz właściwej organizacji pracy. Zawsze reaguj i pouczaj swoich pracowników przy każdym najmniejszym odstępstwie od stosowania sie do przepisów i zasad BHP.
